آشنایی با انواع ترک های مو دیوار و سقف ساختمان

انواع ترک در ساختمان ها دلایل ایجاد آن ها

به طول کلی بناهای ساخته شده از بتن دارای مقاومت کششی پایینی بوده و در مقاومت کشش از خود ضعف چشمگیری نشان می دهند که منجر به مشکلاتی مانند ریزش، انحراف و نشست های نامتقارن در سازه می شوند. ترک ها می توان طبق فاکتورهای مختلف دسته بندی کرد:

معرفی ترک های مرده و زنده

اگر یک ترک در طول زمان ثابت نبوده و به مرور بتواند گسترش یابد، ترک زنده نامیده میشود در حالی ترک های مرده به حداکثر جابه جایی ممکن خود رسیده اند و پایدار شده اند.

در برخورد با ترک های زنده، ابتدا می بایست از گسترش و رشد آن ها جلوگیری کرده و در مرحله بعد آن ها را مقاوم سازی و ترمیم نمود. بنابراین مادامی که دیوارهای باربر یا حمال یک سازه با ترک زنده مواجه نشده اند، هیچگونه تهدیدی سازه را تهدید نمی نماید.

به منظور تفکیک ترک های مرده یا زنده به راحتی می توان از یک تکه شیشه استفاده کرد. به این صورت که تکه شیشه بایستی به وسیله گچ بر روی ترک چسبانده شده و به آن زمان داده می شود.

اگر پس از گذشت مدت زمانی متوجه شوید که شیشه از گچ دیوار جدا شده است و یا حتی شیشه شکسته شده است، قضیه نگران کننده به نظر می رسد. از آنجایی که ترک ها به آهستگی گسترش می یابند، بنابراین برای انجام این آزمایش بایستی صبر پیشه کنید.

علت ایجاد صدای ناهنجار در ساختمان های نوساز

یکی از عوامل تولید صدای ناهنجار ممکن است به دلیل انبساط یا انقباض مصالح استفاده شده در سازه علی الخصوص یونولیت است که امری طبیعی و قابل چشپوشی است. ولی به غیر از این دلایل ، عوامل دیگری نیز ممکن است دخیل باشند.

سوالاتی که در این وضعیت باید پاسخ داده شوند این ها هستند:

آیا این صدا در زمان های مشخصی از روز شنیده می شود؟
آیا ارتباطی بین زمان باز و بسته شدن شیرهای آب و استفاده فاضلاب یا هرگونه انشعابات آبی احساس می شود؟
آیا این صداها در زمان فصول سرد شروع شده اند یا پیش از آن نیز وجود داشته اند؟
از چه نوع سیستم گرمایشی در بنا استفاده می شود.

انواع ترک های ساختمانی

ترک های بنا را به دو مدل کلی یعنی با منشا سازه ای و غیرسازه ای میتوان تقسیم بندی کرد.

دلیل ایجاد ترک های سازه ای، تغییرات ایجاد شده در موقعیت اجرای بنا می باشند در حالی که ترک های غیرسازه ای، ناشی از جا به جایی های صورت گرفته در اجزای غیرسازه ای و یا فعل و انفعلات حرارتی هستند.

ترک های ساختمانی با منشا سازه ای:

به دلیل حوادث طبیعی همچون زلزله و دریفت طبقات (به صورت ضربدری در زلزله های بزرگ و به صورت افقی و هم راستای تیر در زلزله های خفیف)
به دلیل شیب تیرها به دلیل طراحی، اجرا یا کیفیت مصلاح نامناسب (به صورت برشی، مورب یا افقی)
به دلیل یخبندان (به صورت مورب)
به دلیل نشست، تورم خاک و تکیه گاه (به صورت عمودی عمیق، پلکانی و یا مورب)
به دلیل ضعف طراحی یا کیفیت مصالح در ستون‌ها: عمودی
به دلیل آسیب های عوامل محیطی
به دلیل خسارات وارده از عوامل خورنده محیطی: (به صورت افقی یا عمودی)

ترک‌های ساختمانی با منشاء غیر سازه‌ای:

به دلیل اثرات دمایی بر ملحقات بنا: ترک مویی در راستای منشا یا اجزای با ضریب انبساط بالاتر
به دلیل عدم اتصال مناسب اجزای بنا (به صورت عمودی)
به دلیل ارتعاشات، لرزش، ضربات و فشار (به صورت ترک مویی)
ترک‌های سطحی و جزئی حاصل از سرما و انجماد: در سطوح، مربعی و مویی

این نکته را بایستی در نظر داشت که ترک های خطرناک تشکیل شده در هر بنا، ممکن است نشان دهنده ظرفیت باربری و استحکام پایین اسکلت ساختمان باشد که ناشی از عوامل مختلف خطرناکی همچون نشست باشد ولی در اغلب موارد، دلایل ظهور ترک ها ( که از لحاظ ظاهری نیست نامطلوب نیستند) از لحاظ پایداری ساختمان بی خطر بوده و به دلیل منشایی به غیر از نشست هستند.

شناخت ترک سازه با منشاء سازه‌ای

رخداد ترک ناشی از نشست یا تورم خاک موجود در زیر پی:

عوامل متعددی را برای این اتفاق میتوان در نظر گرفته که قابل توجه ترین آن ها میتوانند شامل تراکم یا تحکم خاک زیر فونداسیون، کاهش رطوبت خاک زیرین، جا به جایی خاک زیر فونداسیون اشاره کرد.

لازم به ذکر می باشد که جا به جایی خاک زیر فونداسیون ممکن است به دلیل فشار وارده از ریشه درختان، بالازدگی خاک زیر فونداسیون به دلیل رطوبت، ریزش خاک به درون فاضلاب و … رخ دهد.

ترک های حاصل از وجود ضعف در ظرفیت مقاومتی ستون ها یا خیز تیرهای فلزی/بتنی:

این ترک ها به دلیل نقص طراحی و یا عدم در نظرگرفتن خیز منفی تیرها و یا بارگذاری بیش از حد یا نامتقارن بر روی تیرها که منجبر به خیز در دیوارها میشود، پدیدار می شوند.

ترک ناشی از یخبندان:

هنگامی خاک موجود در زیر پی تحت تاثیر یخ زدگی و سپس ذوب قرار میگیرد، ریسک افزایش تخلخل در خاک و ریزش ساختار افزایش می یابد. ایجاد نشست و تورم در خاک کف، از علل رخداد پدیده ترک در کفسازی می باشند.

ترک‌های ناشی از انقباض و انبساط:

اجزای مختلف ساختمان مانند لوله های آب گرم و بخاری، اسکلت، داکت ها و غیره معمولا به خاطر تغییرات درجه دمای محیط بر روی اندود دیوار یا اطراف تیرها، در محل اتصال دیوارها با ستون های فلزی، بر روی مسیر لوله های سیستم گرمایشی، مسیر عبور رایرزها در داکت ها و حتی مسیر لوله های برق و تلفن و حتی اکسیداسیون آرماتورها در بتن، موجب انبساط بتن و پیدایش ترک می شوند.

ترک‌های ناشی از عدم وجود هشتگیر در دیوارها و یا عدم چسبندگی دو قسمت به هم:

این مدل ترک ها غالبا در محل اتصال ستون به دیوار، محل های بعدا پر شده طاقچه ها یا پنجره ها و یا به شکل افقی در مکان اتصال دو دیوار جدا از هم تشکیل می شوند.

ترک‌های ناشی از ورود ضربه و یا فشار و یا لرزش حاصل از ماشین آلات:

این نوع ترک ها معمولا در ضعیف ترین خط یک دیوار امکان رخ دادن دارند و معمولا به فضای آن قاب محدود هستند.

ترک‌های ناشی از حوادث طبیعی از قبیل زلزله، حرکت قاب و دریفت طبقات ساختمان:

این مدل ترک ها به دلیل دریفت طبقات ساختمان ناشی از حرکات رفت و برگشتی زلزله در محل اتصال تیر به دیوارهای غیر سازه ای تشکیل می دهند.

انواع ترک ساختمان از لحاظ شکل ظاهری

با توجه به شکل ظاهری، ترک ها به 4 درسته کلی قابل تقسیم می باشند:

ترک‌های برشی، خمشی و افقی
ترک‌های عمودی
ترک‌های مایل و پلکانی
ترک‌های کف

انواع ترک از طبق عمق و عرض آن ها

بر طبق عمق و عرض تشکیل ترک، آن ها را میتوان به 3 مدل مختلف طبقه بندی کرد:

ترک های عریض و عمیق که اصولا به دلیل اثر نشست پی های منفرد یا نواری و یا ضعف در مقاومت اعضای سازه ای ایجاد شده و خطرناک می باشند.
ترک های دارای عمق و عرض میانگین 5/0 الی 5/2 میلیمتر
ترک های مویی در بنا با عرض کمتر از 5/0 میلیمتر

ترک‌های برشی، خمشی و افقی

ترک هایی که در طول دیوار یا در راستای افق تشکیل میشوند و اصولا ناشی از چند عامل عمده می باشند:

دقت نکردن و نداشتن مهارت هنگام دیوارچینی
به دلیل شکم دادن یا کمانش در دیوارهایی که یکپارچه و یا بلند اجرا نشده اند و یا به آن ها نیرویی مانند خاک از پشت وارد میشود
خیز برداشتن تیر زیر دیوار در اثر بارگذاری بیش از اندازه یا متوازن و در نتیجه تشکیل ترک‌های برشی از اولین و پایین‌ترین رج‌های دیوار در محل ملات بین بلوک‌ها و ایجاد ترک‌های خمشی به صورت عمود بر راستای تیر.

نمونه ترک‌های خمشی بر روی تیر بتنی به دلیل دلایلی از قبیل طراحی ضعیف، در نظر نگرفتن خیز منفی شمع‌ها در زمان اجرا نمودن سقف و یا وجود بتن سقف کم کیفیت و …

اگر قاب های بتنی در اثر حتی کوچک ترین زلزله تغییر شکل یابند، موجب میشود تا دیوارهای غیرسازه ای از تیر در محل اتصال به سقف جدا شوند که اگر از نماهای کم ضخامت استفاده شود (مثل نمای سیمانی)، گسستی حاصل در دو امتداد تمای ساختمان به شکل ترک افقی خود را نشان خواهد داد.

شناخت ترک های عمودی موجود در سازه

زمانی که ترک ها دارای عرض یا عمق قابل توجهی باشند و یا اینکه در اعضای دیگر سازه مانند کف، سقف، سنگ قرنیز و غیره ادامه یافته باشند، اهمیت بالایی پیدا میکنند چون که ترک ها از نوع سازه ای بوده و در اثر نشست ایجاد شده اند.

از عوامل متختلفی که موجب پدیدار شدن ترک نشست در بنا می شوند میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

در صورتی که شناژ قائم وجود نداشته باشد یا تعداد یا فواصل قرارگیری آن ها کم باشد، امکان تشکیل ترک های سازه ای عمودی بالا میرود.
اما ترک های عمودی زمانی شکل میگیرند که نشست به صورت یک طرفه باشد و یا اینکه فونداسیون در زیر دیوار به حرکت درآید.
محل اتصال ستون ها به دیوارها یا قسمت هایی از پنجره و طاقچه که بعدا پر شده اند، به دلیل نبود چسبندگی کافی دو تکه به یکدیگر و یا به دلیل اینکه دیوارها دارای هشتگیر نیستند، مستعد تولید ترک می باشند.
در صورت انبساط یا انقباط در محل قرار گیری لوله بخاری، داکت ها و رایزرها، امکان تشکیل ترک های مویی با اندازه ها بسیار کوچک در حد 0.5 تا 0.7 میلیمتر هستند.

در کل، ترک های عمودی بر روی ستون بتنی ممکن است به دلایل مختلفی تشکیل شوند:

نقص و خطا در طراحی (هندسه، اندازه گیری میلگرد، درصد اختلاط مواد و …)
خطاهای انسانی در حین اجرا
عوامل محیط مانند خسارات وارد از سوی خورنده ها مانند واکنش قلیایی سنگدانه بتن، خوردگی آرماتور، در معرض سیالات سولفاته قرار گرفتن بتن و غیره.
عدم کیفیت مطلوب مصالح اصلی (کم کیفیت بودن سنگدانه، آرماتور، سیمان و غیره)

واکنش قلیایی سنگدانه:

سنگدانه ها در داخل بتن در معرض یک محیط اسیدی (با PH کمتر از 7) قرار می گیرند. این موجب میشود که برخی از فازهای کانی های تشکیل دهند که شرایط محیطی عادی معمولا وضعیت پایداری داشتند، شروع به واکنش شیمیایی با این مواد کنند.

واکنش های قلیایی سنگدانه را میتوان به دو نوع کلی تقسیم بندی کرد:

واکنش قلیایی – کربناتی
واکنش قلیایی – سیلیسی

ترک‌های چند ضلعی

ترک های چند ضلعی به دلیل ترک خوردن، پایین آمدن ایمنی و عمر ناشی از واکنش و انبساط بتن تشکیل می شوند.

مدل های مختلف از نوع ترک های پلکانی و مایل

ترک های مورب که معمولا در ساختمان دارای زوایای 45 درجه هستند به عنوان ترک خطرناک شناخه میشوند. این مدل ترک ها غالبا به دلیل نشست های موضعی خاک زیر فونداسیون نواری یا منفرد و ستون های مربوطه و یا حتی بالازدگی خاک زیر فونداسیون تشکیل می شوند و بسیار قابل توجه و خطرناک خواهند شد اگر عرض آن ها از 2 الی 3 میلیمتر تجاوز کند یا به طور کلی ثابت نماند.

تذکر: برای اینکه محل نشست را طبق خطوط ترک مشخص کنیم، بایستی یک فلش فرض در جهت عمود بر راستای ترک ترسیم شود به صورتی که نوک این فلش، به راستای نشست خاک و یا ستون مدنظر اشاره دارد.

نحوه کمک گرفتن خطوط ترک ها به منظور تعیین محل نشست:

خطوط قرمز راستای ترک
فلش سبز، در جهت عمود بر راستای ترک و اشاره به محل نشست

در یکی از انواع ترک های مورب که به مدل پلکانی شناخته می شود، به علت ضعف در ملات و ناهمگن بودن مصالح اتصال ناشی از نشست خاک در زیر بنا، ترک خطوط عمودی و افقی بین بلوک ها را طی میکند.

یک نمونه ترک مورب و شکست برشی در محل اتصال تیر به ستون (ضلع وصله در کنسول)

ترک های ایجاد شده تحت تاثیر زلزله

ترک هایی که به دلیل دریف و حرکات رفت و برگشتی طبقات بر روی هم در هنگام زلزله ایجاد میشوند. در واقع در این حالت یک تنش کششی بیش از ظرفیت کششی به دیوار وارد می شود که موجب جا به جا شدن قیمت فوقانی شده و قاب را از شکل مستطیلی به متوازی الاضلاع تغییر میدهد که نهایتا موجب به وجود آمد تنش کششی و تشکیل ترک می شود.

ترک های تشکیل شده در قسمت های کف سازه

ترک های قسمت کف در دو حالت میتوانند رخ دهند، اگر در اثر انبساط و و انقباظ سطحی سرامیک و کاشی کف رخ دهند خطر جدی ایجاد نمیکنند. اما تشکیل ترک های عمیق به دلیل نشست فونداسیون بسیار خطرناک می باشد.

ترک سنج ها

توصیه می‌شود عرض ترک‌ها در صورت پیدایش بر روی دیوارها و یا قبل از آغاز عملیات تخریب با استفاده از گیج‌های مخصوص و یا کولیس و حتی متر اندازه گیری، یادداشت و پایش شود تا بعدا در طول عملیات ساخت و ساز به راحتی قابل کنترل و قیاس باشند.

ترک سنج ها: به منظور کنترل و قیاس راحت ترک ها، بایستی عرض آن ها در صورت تشکیل اولیه بر روی دیوار ها و یا پیش از شروع عملیات تخریب با استفاده از گیج های مخصوص یا کولیس و یا حتی متر ساده، اندازه گیری ، یادداشت و پایش شوند.

معرفی انواع مدل های ترک سنج ساختمان

ترک سنج های ساده مشابه یک خط کش مدرج هستند که با تطبیق خطوط، عمق و عرض آن قابل اندازه گیر هستند.
یک مدل دیگر از ترک سنج ها توانایی مشخص کردن جهت نشست و میزان افزایش عرض ترک را دارند.
ترک سنج های از نوع دیجیتالی میتوانند عرض و عمق ترک ها را با دقت بسیار بالا اندازه گیری کنند.
ترک سنج های بی سیم، دارای سنسور های مخصوص حساس به افزایش ترک بوده گه توانایی هشدار آن به گیرنده را از راه دور دارند.

مناسب ترین روش جهت به حداقل رساندن ترک ها در سازه های قدیم ساخت:

معرفی یک ترفند اجرایی به منظور تقلیل تاثیر ترک تشکیل شده بر سازه های قدیم ساخت همسایه: در بناهایی که دارای طبقات منفی هستند، دیوار حایل اجرا می گردد در حالی که در بناهای بدون ترازهای منفی، از برش خاک و حذف کردن زاویه برشی آن در مرز دو ساختمان و یا استفاده کردن از فوم 7 سانتیمتری جهت جداسازی فونداسیون ها استفاده میشود.